همه چیز درباره آرامگاه حافظ یا حافظیه شیراز

هروقت اسم شیراز به گوش یک ایرانی میرسد، محال است او را به یاد آرامگاه حافظ نیاندازد. از نظر ایرانیان او چیزی کمتر از یک پیامبر نیست؛ پیامبر عشق، هنر و زیبایی که جزء جدایی‌ناپذیر هر جشن و مراسم ایرانی مانند نوروز و شب یلدا است. در این مقاله قصد داریم با این آرامگاه جذاب و قدیمی بیشتر آشنا شویم؛ پس اگر قصد سفر به شیراز و تماشای حافظیه را دارید، تا انتهای مطلب همراهمان باشید.

حافظ که بود؟ معرفی لسان الغیب شیرازی

خواجه شمس‌الدین محمد بن بهاءالدین محمد، شاعر بزرگ قرن هشتم هجری است که در سال 727 هجری قمری در شیراز به دنیا آمد. او که به القابی همچون لسان‌الغیب و ترجمان الاسرار نیز شهرت دارد، به دلیل مسلط بودن به تمامی آیات قرآن و حفظ بودن هر سی جزء، به حافظ شناخته می‌شود. به همین دلیل در انتهای تمامی غزل‌های خود از تخلص «حافظ» استفاده کرده است.

خواجه حافظ شیرازی یکی از نوابغ شعر در تمام دوران‌هاست که «گوته»، شاعر بزرگ آلمانی، آرزو داشت یکی از شاگردان او باشد. این شاعر نامی ایران زمین که بیشتر غزلسرا بوده و با دیوان غزلیات خود به شهرت رسیده است، مخالف سرسخت تظاهر و مردم‌فریبی بود و برای مقابله با متدین‌های تندرو، خود را رند و خراباتی می‌خواند. خواجه شمس‌الدین حافظ شیرازی سرانجام در سال 792 ه.ق در همان شهر شیراز، این دنیای فانی را وداع گفت و سر بر بستر خاک گذاشت.

حافظ پدیده‌ای بی‌بدیل در فرهنگ ایران زمین است که در تار و پود مردم رخنه دارد. به همین دلیل در بیشتر خانه‌های ایرانیان، حداقل یک دیوان حافظ پیدا می‌شود که بتوان دل به غزل‌های آن سپرد و مدهوش و سرمست شد.

معرفی آرامگاه حافظ در شیراز

آرامگاه حضرت حافظ (به انگلیسی Tomb of Hafez) مقبره‌ای تاریخی و بی‌نهایت زیباست که در شمال این شهر، در باغی قدیمی به نام باغ مصلی قرار دارد. این باغ که در گذشته برای اقامه نماز جماعت به کار می‌رفته، محوطه‌ای خوش‌آب‌وهواست که پیکر بزرگان تاریخی و ادیبان ایرانی زیادی را در بر گرفته و آرامگاه حافظ شیرازی نیز یکی از آن‌هاست. این شاعر پرآوازه در دوران زندگیش به باغ مصلی علاقه زیادی داشت و در اشعارش با عبارت «گلگشت مصلی» از آن یاد می‌کرد. به همین دلیل سرانجام هم در همین مکان دفن شد.

این محوطه در قرن دهم هجری توسط شاعری به نام «اوحدی بلیانی» به نام حافظیه خوانده شد. امروزه مردم کشورمان در بیستم مهرماه، روز ملی حافظ، با بلیط هواپیما شیراز به مزار حافظ شیرازی رفته و به این شاعر بزرگوار ادای احترام می کنند.

عکس آرامگاه حافظ

تاریخچه آرامگاه حافظ؛ از ساخت تا مرمت

اولین مقبره حافظ در قدیم، 65 سال پس از وفات او و در سال 856 ه.ق ساخته شد. در این دوران، یکی از وزرای تیموریان به نام «شمس‌الدین محمد یغمایی» بنایی گنبدی را روی سنگ قبر حافظ بنا کرد. این بنا تا سال‌ها بعد توسط شاه عباس صفوی و شاهان افشاری مرمت می‌شد تا اینکه به دوره زندیان رسید.

کریم خان زند که از علاقمندان به حافظ به شمار می‌رفت، کاری کرد کارستان! به‌عبارتی، گسترش و محصور کردن محوطه آرامگاه حافظ توسط وکیل‌‌الرعایا انجام شد. او دستور داد در این محوطه باصفا و سرسبز تالاری ایوانی بسازند که 4 ستون بلند آن را نگه می‌داشت. در سمت چپ و راست ایوان نیز اتاق‌هایی قرار گرفت. حتی سنگ قبر مرمرینی که روی مزار حافظ قرار دارد هم یادگار این پادشاه زند است.

پس از زندیه تا زمان مظفرالدین شاه قاجار، مقبره حافظ روزگار غریبی را از سر می‌گذراند. مزار این شاعر پارسی‌گو بارها مرمت شده و به بهانه‌های مختلفی تخریب می‌شود. برای مثال، نیکوکاری زرتشتی ملقب به خسرو، تصمیم می‌گیرد بقعه‌ای از آهن و چوب را اطراف مقبره بنا کند؛ اما تندرویی مذهبی به نام «سید علی اکبر فال اسیری» به بهانه زرتشتی بودن او، دست به تخریب بنای حافظیه می‌زند.

این بنا نزدیک 2 سال ویران و رها به حال خود می‌ماند؛ اما خوشبختانه آرامگاه حافظ در زمان قاجار دوباره شکوه خود را از سر می‌گیرد و به دست ملک منصور شعاع‌السلطنه، فرزند مظفرالدین‌شاه، ضریحی آهنی دورتادور آن را می‌گیرد. همچنین کتیبه‌ای با نام متولیان ساخت مقبره با مطلع یکی از غزل‌های حافظ در همین مکان نصب می‌شود.

ساخت مقبره حافظ به شکل امروزی خود اما در زمان پهلوی انجام می‌شود. در سال 1314 خورشیدی، علی اصغر حکمت، وزیر آموزش و پرورش وقت، تصمیم گرفت بنای امروزی مزار حافظ را بازسازی کند. بدین ترتیب، آندره گدار، باستان‌شناس فرانسوی، مسئول طراحی و ساخت این مجموعه شد تا در هجدهم آذرماه 1354، نام این مجموعه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت برسد.

بنای حافظیه شیراز در زمان انقلاب نیز مرمت شد و در سال 1386، تمیزکاری سقف و مرمت برخی بناهای داخلی محوطه انجام گرفت.

معماری آرامگاه حافظ شیرازی؛ نمایانگر آسمان و زمین

پا در آرامگاه خواجه حافظ شیرازی که بگذارید، دیگر این بنا نیست که خود را می‌نمایاند؛ بلکه فضای محوطه به ساختمان بنا غلبه می‌کند! محوطه مقبره در باغی دوست‌داشتنی واقع شده و دارای فضایی آرامش‌بخش و بی‌نظیر است. چندین حوض مستطیل‌شکل در میان باغ‌ها خودنمایی می‌کنند و درختان نارنج و نهرها و گل‌های زیبا، محیطی دلپذیر را برای حافظیه شیراز به وجود می‌آورند. یک کافه سنتی در حیاط نیز غذاهای تازه مانند آش رشته را در محیطی سنتی ارائه می‌دهد.

پس از عبور از حیاط جنوبی، وارد تالار ایوان می‌شوید که 20 ستون پنج متری آن را نگه می‌دارند. جالب است بدانید که 4 ستون وسط این تالار از زمان کریم‌خان زند پابرجاست و 16 ستون دیگر در زمان پهلوی و توسط آندره گدار (André Godard) فرانسوی، طراح بنای آرامگاه حافظ اضافه شد.

گنبد بالای قبر حافظ در شب به خوبی روشن است و یک نقطه کانونی جذاب را به وجود می‌آورد. سقف گنبد کلاه درویشان را یادآورد می‌شود که نشانه وارستگی و رهایی از دنیاست. استفاده از 4 ستون کریمخانی، سنگ قبر قدیمی و وجود عناصر معماری اصفهانی که در دوران زندیان رواج داشته، علاقۀ گدار به این سبک از معماری را نشان می‌دهد. از اصلی‌ترین ویژگی‌های سبک معماری اصفهانی باید به طرح‌های ساده، بناهای چهارگوش و عناصر تیز اشاره کرد.

در قسمت شمالی محوطه حافظیه، حوض بزرگی قرار دارد که به «حوض آرزوها» معروف است. شما می‌توانید آرزو کنید و سکه‌ای در حوض بیندازید؛ فقط یادتان باشد که پیش از آن، نیت کنید و به یاد روح پاک حافظ، فاتحه‌ای بخوانید.

عکس حافظیه از نمای بالا

جاهای دیدنی حافظیه شیراز و نماد هر کدام

مساحت دو هکتاری حافظیه شیراز، فضای زیادی را به این محوطه اختصاص داده و بخش‌های متنوعی را در دل آن به وجود آورده است. در ادامه، با این بخش‌ها و جاهای دیدنی آرامگاه حافظ آشنا خواهید شد.

1. حیاط جنوبی؛ اولین مرحله سیر و سلوک

 هنگام ورود به آرامگاه حافظ شما از حیاط جنوبی وارد می‌شوید. این حیاط با مساحت 12,000 مترمربع، نقش یک میزبان برای ورود به مقبره در حیاط بالایی را ایفا می‌کند. به محض وارد شدن به صحن، متوجه ارتفاع پایین این حیاط نسبت به حیاط شمالی خواهیم شد. صحن جنوبی با درختان سرو، نارنج و کاج آراسته شده و آبنمایی زیبا در وسط آن قرار دارد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید این صحن نماد جهان مادی و گذراست که باید از آن گذشت تا به بهشت رسید!

با طی کردن مسیر دسترسی، به 18 پله می‌رسیم که نماد سلوک و پختگی انسان است و به غلبه اندیشه او بر جهان مادی اشاره دارد.

2. رواق 4 ستونه؛ گذر از دنیای مادی

با گذشتن از حیاط جنوبی و پله‌ها، به رواق مرکزی آرامگاه می‌رسیم. رواق یا ایوان، حد فاصل حیاط شمالی و جنوبی حافظیه محسوب می‌شود. این ایوان، فضایی خطی به طول 56 و عرض 7 متر است که با 20 ستون نگه داشته شده و نوعی فضای استراحت است که شما برای دیدن مقبره آماده می‌کند. این فضای مسقف مرتفع‌ترین بخش آرامگاه حافظ است که با کاشی‌های لعاب‌دار لاجوردی زینت پیدا کرده است.

این رواق با اینکه امروزه بیست ستون دارد، به دلیل اینکه در دوره زندیه با 4 ستون شکل گرفته، به همان نام خوانده می‌شود. این ایوان میان حیاط جنوبی و شمالی حافظیه فاصله می‌اندازد و به نوعی، به حذف فاصله‌ها بین انسان و حقیقت اشاره دارد.

رواق 4 ستونه

3. گنبد و سنگ مزار حافظ

برای مشخص کردن مقبره حافظ، بنایی کلاه فرنگی در فضای باز حیاط شمالی و روی سنگ قبر ساخته شده است. این بنا روی پنج پله دایره‌ای و در ارتفاع 1 متری از سطح زمین قرار دارد. سقف گنبد مسی است و داخل آن با کاشی‌های لعاب‌دار رنگی تزئین شده است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید هر رنگ این کاشی‌ها به یک گوشه از فرهنگ عرفا اشاره می‌کند. برای مثال، رنگ قهوه‌ای داخل گنبد به زمین و خاک، رنگ فیروزه‌ای به بهشت، رنگ ارغوانی به شراب بهشتی و کاشی‌های سیاه و سفید به شبانه‌روز اشاره دارند.

فرم گنبد نیز از کلاه درویشان وام گرفته و رهایی از دنیا را یادآور می‌شود. به طور کلی گنبد در معماری ایرانی، نماد آسمان است؛ گنبد ارامگاه حافظ هم به همین فرهنگ اشاره دارد. این سقف گنبدی روی هشت ستون 5 متری قرار گرفته که از قرن هشتم هجری (دوران زندگی حافظ شیرازی) حکایت می‌کند؛ هرچند می‌تواند نماد هشت درِ بهشت نیز باشد.

استفاده از غزل حافظ با خوشنویسی خط ثلث، به فضای مقبره معنا و مفهومی ویژه داده است.. پلکان مدور نیز علاوه بر اینکه به برجسته شدن مقبره کمک می‌کند، فضایی برای نشستن مردم ایجاد کرده است. سنگ مرمرین مزار حافظ نیز از دوره زندیه به جا مانده و همان‌طور بدون تغییر نصب شده است.

4. حیاط شمالی؛ ورود به دنیای معنوی

اگر بخواهید از معنی حیاط شمالی آرامگاه حافظ بدانید، باید بگوییم که این محوطه نماد دنیای ملکوت و کنار رفتن پرده‌ها از دنیای غیب است. این حیاط به مساحت 3 هزار مترمربع، علاوه بر مقبره، دو حوض مستطیل‌شکل بزرگ هم دارد که در شرق و غرب حیاط قرار گرفته‌اند. همچنین ساختمان حافظ شناسی، کتابخانه، کافه سنتی و فروشگاه در این صحن قرار دارند. این صحن در روزگار گذشته قبرستان بوده و همچنان در یال شرقی آن ديواری به چشم می‌خورد که در پشت آن، مقبره‌های خانوادگی قرار دارد.

تصویر آرامگاه حافظ شیرازی

5. حیاط شرقی

در قسمت شرق محوطه حافظیه شیراز، حیاطی کوچک با 14 طاق‌نمای زیبا قرار دارد که به غزل‌هایی از حافظ مزین شده است.

6. حیاط غربی

این حیاط نیز محوطه‌ای سرسبز و زیباست که حوضی کوچک را در بر گرفته و مزار شاعران، ادیبان و استادان ایرانی را در دل خود دارد. برای مثال، دکتر لطفعلی صورتگر، استاد جواد مصلح و رسول پرویزی، نویسنده فقید فارسی در این بخش از حافظیه آرمیده‌اند.

7. سایر مقبره ها

همان‌طور که گفتیم، محوطه حافظیه در شیراز، در گذشته گورستانی معروف بوده و پیکر افراد به‌نام زیادی را در خاک خود دارد. اما به جز اسامی فوق، چه کسانی در حافظیه دفن هستند؟ در ادامه با نام و حرفه این درگذشتگان آشنا خواهید شد:

• شیخ محمد شیرازی: شاعر فارسی زبان اهل شیراز؛
• فرصت الدوله شیرازی: شاعر، نویسنده، نقاش، موسیقی‌دان، ادیب و جهانگرد فارسی؛
• قطب الدین شیرازی: از حکما، علما، و عرفای ایرانی در قرن هفتم و هشتم هجری؛
• قاسم خان والی: حاکم گیلان و سفیر ایران در روسیه در زمان قاجار که زیر کتابخانه حافظیه دفن شده است.
• قوام السلطنه: سیاستمدار معروف دوره قاجار و پهلوی که داخل اتاقی در سمت چپ تالار ایوان آرمیده است.

هزینه ورودی مقبره حافظ در شیراز

قیمت بلیط آرامگاه حافظ شیرازی در هر سال تغییر می‌کند و برای گردشگران ایرانی و توریست‌های خارجی متفاوت است؛ اما در سال جاری، برای ورود به محوطه حافظیه و زیارت مزار این شاعر خوش‌قریحه، باید نفری 30 هزار تومان بپردازید.

عکس از آرامگاه حافظ

بهترین زمان و ساعت بازدید آرامگاه حافظ

اگر قصد بازدید از حافظیه را دارید، پیشنهاد می‌کنیم فصل بهار را انتخاب کنید. اگرچه شیراز، این شهر دیدنی در تمامی فصل‌های سال زیباست، اما عطر مست‌کننده بهارنارنج در کوچه‌ها و خیابان‌ها، بهار آن را به بهترین زمان سفر تبدیل می‌کند. ضمن اینکه پانزده اردیبهشت‌ماه، روز شیراز است و هرکجای شهر که بروید، با برنامه‌ای جذاب روبه‌رو می‌شوید.

آب و هوای شیراز در فصل پاییز هم خوشایند است. اگر در ابتدای پاییز سفر کنید، خبری از بارش‌های شدید نیست و سرمای هوا هم آزارتان نمی‌دهد. به ویژه اینکه بیستم مهرماه روز بزرگداشت حافظ است و حافظیه شیراز، میزبان برنامه‌های فرهنگی و ادبی به شدت جذاب!

ساعت کاری آرامگاه حافظ در این موقع از سال بسیار مناسب بوده و از 8 صبح تا 7 غروب از شما میزبانی می‌کند. اما برای خرید بلیط و ورود به محوطه فقط تا ساعت 6.5 عصر وقت دارید.

جشن نوروز در حافظیه

یکی دیگر از بهترین زمان‌ها برای حضور در مزار حافظ، لحظه نوروز است. سال‌هاست که ایرانیان و به‌خصوص شیرازی‌های عزیز رسم دارند که برای برگزاری جشن سال تحویل در حافظیه باشند. شما هم می‌توانید با خرید بلیط تهران به شیراز برای اسفندماه، سال نو را در کنار مقبره حافظ شیرازی تحویل بگیرید.

آدرس حافظیه شیراز و نحوه دسترسی به آن

مقبره حافظ در غرب شیراز و دقیقا پایین دروازه قرآن قرار دارد. اگر می‌خواهید با خودرو شخصی به این جاذبه ادبی و تاریخی بروید، باید از دروازه قرآن به سمت جنوب برانید و وارد بلوار هفت تنان شوید. پس از رسیدن به بلوار چهل مقام، به سمت راست بپیچید تا به بلوار آزادی برسید. بلوار را که به سمت راست برانید، محوطه و پارکینگ حافظیه شیراز را روبه‌روی خود خواهید دید.

اما اگر خودرو شخصی ندارید، می‌توانید از اتوبوس‌های خطی و مترو شیراز استفاده کنید. برای رفتن به حافظیه با مترو باید سوار خط 1 شوید و در ایستگاه زندیه پیاده شوید. پس از پیاده شدن، سوار اتوبوس‌های دستغیب – بلوار نارنجستان شده و در ایستگاه حافظیه پیاده شوید. با چند قدم به آرامگاه حافظ خواهید رسید.

موقعیت جغرافیایی آرامگاه حافظ روی نقشه گوگل

شعر مقبره حافظ؛ یادآور رستاخیز عاشقان

رسم است که بسیاری از شاعران و ادیبان برای زمان مرگ خود شعری می‌سرایند تا روی سنگ مزارشان حک شود. برای مثال، پروین اعتصامی، فروغ فرخزاد و سهراب سپهری اشعار زیبایی دارند که به خوبی روحیه شاعر و خواسته او از بازماندگان را نمایش می‌دهد. اما شعر سنگ قبر حافظ، این عارف عاشق صوفی‌مسلک چیست؟

مژده وصل تو کو کز سر جان برخیزم/ طایر قدسم و از دام جهان برخیزم

به ولای تو که گر بندۀ خویشم خوانی/ از سر خواجگی کون و مکان برخیزم

یا رب از ابر هدایت برسان بارانی/ پیشتر زان که چو گردی ز میان برخیزم

بر سر تربت من با می و مطرب بنشین/ تا به بویت ز لحد رقص‌کنان برخیزم

خیز و بالا بنما ای بت شیرین حرکات/ کز سر جان و جهان دست‌فشان برخیزم

گرچه پیرم، تو شبی تنگ در آغوشم گیر/ تا سحرگه ز کنار تو جوان برخیزم

روز مرگم نفسی مهلت دیدار بده/ تا چو حافظ ز سر جان و جهان برخیزم

اشاره به آرامگاه حافظ در سفرنامه ها

سیاحان زیادی از دوره صفویه به بعد به شیراز سفر کرده‌اند. بیشترشان نیز برحسب اتفاق یا به خاطر علاقه، از مقبره حافظ دیدن کرده‌اند. نقل قول این مسافران در سفرنامه‌هایشان نشان از اهمیت شخص حافظ در دوره‌های تاریخی مختلف دارد. برای مثال: 

• دونالد ویلبر می‌نویسد: مسافر چون از تنگه الله اكبر و دروازه قرآن گذر می‌كرد، در جاده‌ای قرار می‌گرفت كه در شرق آن مزار حافظ و سعدی، مزار باغ‌های چهل تن، هفت تن و باغ دلگشا واقع شده است.
• تاورنيه جهانگرد، آرامگاه حافظ را رو به قبله و در میان قبرستانی محصور توصیف می‌کند. بر مبنای روایت او، مقبره حافظ زيارتگاه دراويش و مردمی بوده كه آنجا نماز می‌خواندند.
• سرجان ملكم هم که از حافظیه دیدن کرده بود، از باغی نوشته كه مقبره حافظ در آن قرار داشته و در قسمت جنوب اين ساختمان واقع شده است.

زیباترین جاهای دیدنی نزدیک حافظیه شیراز

حافظیه درست در قلب شهر واقع شده است. بنابراین شما می‌توانید از دیگر جاذبه‌های شیراز در آن نزدیکی هم دیدن کنید. علاوه بر کنده‌کاری‌های دوست‌داشتنی در اطراف مجموعه، می‌توانید با پای پیاده به باغ جهان‌نما برسید. دیگر جاهای دیدنی شیراز که در این نزدیکی هستند، عبارتند از:

• باغ ملی: پارکی سرسبز و دیدنی که دقیقا روبه‌روی حافظیه قرار دارد؛
• دروازه قرآن: اصلی‌ترین دروازه شهر برای ورود از شمال با کمتر از 2 کیلومتر فاصله؛
• باغ موزه هفت تنان: از باغ‌های پیش از دوره زندیه که در فاصله 1.5 کیلومتری از آرامگاه قرار دارد؛
• باغ دلگشا: از باغ‌های تاریخی شیراز با 2.5 کیلومتر فاصله در شرق مقبره حافظ؛
• مقبره سعدی: آرامگاه سعدی شیرازی، شاعر بزرگ پارسی که تنها 3.5 کیلومتر فاصله دارد.

باغ ملی شیراز

بهترین رستوران های نزدیک به مقبره حافظ شیرازی

بازدید از حافظیه می تواند انرژی زیادی از شما بگیرد و گرسنه‌تان کند؛ اما نگران نباشید! رستوران های زیادی در این نزدیکی هست که می‌توانید از غذاهای خوشمزه ایرانی لذت ببرید. رستوران هفت خان، رستوران شاندیز، رستوران قوام، رستوران شاه‌عباسی و رستوران شارزه از بهترین رستوران های سنتی شیراز برای توریست‌ها هستند.

اقامت در بهترین هتل های اطراف حافظیه شیراز

اگر می خواهید در نزدیکی حافظیه محل اقامت پیدا کنید، می‌توانید به یکی از بهترین هتل های شیراز همچون هتل اطلس، هتل پرسپولیس، هتل رویال شیراز، هتل پارک سعدی، هتل ارگ و هتل پارسه سر بزنید.

بازدید از آرامگاه حافظ در سفری به یاد ماندنی

حال که با این بنای تاریخی، فرهنگی و البته جذاب و دیدنی آشنا شدید، وقت آن است که بار سفر ببندید و راهی بهار ایران، شهر نارنج و ترنج، شیراز دوست‌داشتنی شوید. در این مقاله، هر چه که لازم بود از آرامگاه حافظ بدانید را گفتیم و با تاریخچه، بخش‌های مختلف، نشانی، مسیر دسترسی و امکانات رفاهی اطراف آن آشنا شدیم. از اینجا به بعد، شما باید از دیده‌ها و شنیده‌هایتان برای ما بگویید و ما را با خود به سفری خیالی در دل حافظیه شیراز ببرید. شما از این بنای هنری چه می‌دانید؟