آرامگاه سعدی از تخریب تا ساخت

آرامگاه سعدی چه زمانی ساخته و چرا تخریب شد؟ سازنده آرامگاه معاصر سعدی کیست؟ شیراز با نام سعدی و حافظ گره خورده است، سفر به شهر نارنج ها، بدون دیدن آرامگاه شاعر جاودانه کامل نمی شود. اگر بلیط هواپیما تهران به شیراز گرفته اید، دیدار از آرامگاه سعدی را در نظر بگیرید. شما هم یک جاذبه بی نظیر تاریخی شیراز را خواهید دید و هم از فضای آرامش بخش آرامگاه لذت می برید.

زندگی سعدی

سعدی در زمان سختی به دنیا آمد، حمله مغولها زندگی همه ایرانیان را تحت تاثیر قرار داده بود. او که در اوایل قرن 7 در شیراز متولد شد، در دیار خود نتوانست بماند و به سمت سرزمین های دیگر رفت تا روح شاعرانه اش را کشف کند. اولین مقصد او بغداد بود. با اینکه در بهترین مدرسه بغداد دروس مذهبی و ادبی را یاد گرفت، اما نمی توانست در این چارچوب زندگی کند. پس سفرهای دور و درازش را به دمشق، صنعا، لبنان ...آغاز کرد که بیش از 30 سال طول کشید. آن زمان مسافرت با کاروان پر از خطر و ماجراجویی بود اما شاعر شیراز همه این سختی ها را به جان خرید. گشت و گذار با افراد مختلف و از فرهنگ های دیگر، شعر او را تراش داد و از ظرافت و زیبایی غنی ساخت. او به درکی عمیق از انسانها رسیده بود و می خواست با زبان پند و اندرز راه بهتر زیستن را نشان دهد. به همین دلیل با اینکه تصوف در آن دوره رایج بود، سعدی عملگرا به زندگی فکر می کرد. در بازگشت از سفر به شیراز، دست به نوشتن کتاب بوستان و کمی بعد گلستان زد. سعدی همیشه مسیر مصلحت اندیشی و رندانه زیستن را پیش می گرفت، برای همین با حکمرانان شیراز و مغول کنار می آمد. دیدن شیراز در فصل بهار بسیار دیدنی است، با خرید بلیط چارتر سفری ارزان داشته باشید.

سعدی در اواخر قرن هفتم در شیراز وفات یافت.

پیشینه آرامگاه سعدی

سعدی سالهای پایانی عمرش در شیراز به سر برد. او بیشتر زمانش را در خانقاهی قدیمی بیرون شهر و نزدیک دروازه قرآن گذرانید. پس از مرگش در همان خانقاه به خاک سپرده شد. مدتی پس از مرگ او، وزیر معروف اباقاخان به نام شمس‌الدین محمد صاحب‌دیوانی، اولین آرامگاه سعدی را در محل دفنش ساخت. آن زمان این محل به گازرگاه شهرت داشت که از قناتهای معروف شیراز بود و بعدها به نام قنات سعدی تغییر پیدا کرد.

یک قرن بعد از مرگ سعدی، عیسی بن جُنِید شیرازی از این مقبره دیدن می کند و در کتابش کامل توصیفش می کند. نقل است که ابراهیم سلطان، فرزند شاهرخ تیموری، به خط خود شعر معروف سعدی را روی کاشی درج  و آنجا نصب کرد.

فلاندن سیاح در دوره صفوی می نویسد قبر سعدي نزديك به يك ساعت راه تا شهر فاصله دارد و در پـايين كـوهي واقـع شـده و راهي كه به آن جا مي رود، مشكل و صعب العبور است.

کریم‌خان زند سال 1187 قمری اقدام به تجدید بنای این آرامگاه کرد. عمارتی ملوکانه از گچ و آجر بر بالای آرامگاه سعدی بنا شد. در یکی از اتاق‌های طبقه پایین قبر سعدی قرار داشت و ضریحی چوبی آن را احاطه کرده بود. بعدها شوریده شیرازی، شاعر نابینای شیرازی در اتاقی دیگر در سمت غرب راهرو به خاک سپرده شد.  

بازسازی بعدی در دوره قاجار و توسط علی‌محمدخان قوام‌الملک شیرازی انجام شد. او سنگ قبر جدیدی به رنگ سرخ و با اشعاری از بوستان به خط نستعلیق نصب کرد. تعمیراتی هم به دست میرزا فتحعلی‌خان صاحب‌دیوان و حبیب‌الله خان قوام‌الملک شیرازی در همان دوره انجام گرفت.

آرامگاه سعدی تا اوایل دوره پهلوی دوم همان عمارت دوطبقه زندیه بود. آرامگاه در طبقه پایین (با اختلاف یک متر از زمین) و با ضریح آهنی پیرامون مقبره قرار داشت.

تصویری از آرامگاه سعدی در دوره زندیه

تخریب آرامگاه سعدی

در اواخر قرن 8 امیر مبرزالدین محمد از حاکمان شیراز تصمیم داشت صندوق قبر سعدی را به خاطر بعضی اشعارش بسوزاند. در اواخر قرن دهم هجری حاکم فارس یعقوب ذوالقدر، برای اینکه قدرت خود را به رخ شاه عباس بکشد، خانقاه شیخ و باغ عفیف آباد را ویران کرد و اثری از آن باقی نگذاشت. بار دوم هم در دوره قاجار به خاطر مذهب تسنن سعدی، مقبره او کامل ویران شد. از آرامگاه اولیه سعدی، یک قطعه سنگ به جا مانده که هنگام خیابان کشی محدوده پیدا شد. این قطعه در موزه سنگ هفت تنان نگهداری می شود.

با جاذبه های گردشگری شیراز آشنا شوید:
آرامگاه حافظ سرگذشت یک نماد
باغ ارم بهشت کوچک شیراز

معمار آرامگاه معاصر سعدی

اولین بار سال ۱۳۲۵ دولت پهلوی برنامه ای برای ساخت آرامگاه سعدی در نظر گرفت. منبع تامین مالی پروژه  کارخانه قند و شکر مرودشت بود این برنامه بی نتیجه ماند.دومین تلاش برای ساخت آرامگاه سعدی از طرف انجمن مفاخر ملی انجام گرفت. علی اصغر حکمت رئیس انجمن؛ حتی قبل از ساخت آرامگاه حافظ، می خواست آرامگاه سعدی را بازسازی کند. او با همفکری آندره گدار، نقشه اولیه آرامگاه را آماده کرد اما طرح نهایی محسن فروغی پذیرفته شد. در روزهفتم فروردین 1327 پروژه در همان محل مقبره قدیمی سعدی آغاز شد و تا 4 سال بعد ادامه داشت.  سال ۱۳۲۸ قرارداد طراحی آرامگاه سعدی با یک شرکت ساختمانی بسته ‌شد و مهندس محسن فروغی و مهندس علی‌ صادق به‌عنوان طراحان سعدیه آغاز به کارکردند. اسفند سال ۱۳۳۰ ساخت بنای آرامگاه سعدی که طراحان آن ایرانی و معماران و کارگران آن نیز شیرازی بودند، در باغی به مساحت ۷۷۰۰ مترمربع به پایان ‌رسید.در تاریخ پنجشنبه یازدهم اردیبهشت ۱۳۳۱ با حضور محمدرضا پهلوی، علی اصغر حکمت و برخی شخصیتهای ادبی ایران افتتاح شد. این افتتاحیه مقارن با هفتصد و هفتادمین سال تولد سعدی انجام شد.

آرامگاه سعدی توسط محسن فروغی در دوره پهلوی دوم ساخته شد.

معماری آرامگاه سعدی

محسن فروغی معمار مدرنی بود که از معماری گذشته ایران الهام می گرفت. برای همین در طراحی آرامگاه با از کاخ چهلستون اقتباس کرد. او به خوبی می دانست فضای آرامگاهی شاعر بلند آوازه ایران باید عناصری آشنا با فرهنگ ایرانی از گنبد، ایوان و رواق در خود داشته باشد. پس حجمی کشیده با تلفیقی از یک ایوان ستوندار و رواق ایجاد کرد و برای برجسته کردن محل مقبره از گنبدی فیروزه ای بهره گرفت. استفاده از کاشیکاری به عنوان تزیینات فضایی بومی به معماری مدرن او می داد. هفت کتیبه با مضامینی از آثار سعدی در آرامگاه خط ابراهیم بوذری نصب شد. یک کتیبه درباره فرایند ساخت ارامگاه نوشته علی‌اصغر حکمت قرار گرفت. ارزش نمادین سعدی در ادبیات و فرهنگ ایران و ساختمان با شکوه آن باعث شد سال ۱۳۵۳ این بنا به عنوان اثری ملی ایران به ثبت برسد.

تلفیقی از معماری مدرن و ایرانی در ساخت آرامگاه سعدی

مجسمه سعدی

اولین مجسمه از سعدی یک سردیس بود که سال 1321 برای انجمن دانشجویان دانشگاه تهران ساخته شد. این سردیس پس از سال ها مفقود شد و تا به امروز هم اثری از آن پیدا نشده است. بار دوم در اوایل دهه سی انجمن آثار و مفاخر ملی سعی کرد از مفاخر فرهنگی ایران تندیس بسازد. در همین راستا نخستین مجسمه سعدی سال1332 توسط ابوالحسن خان صدیقی ساخته شد و در شیراز رونمایی و نصب گردید.  

روز سعدی

سال 1332 همزمان با نصب مجسمه سعدی در دروازه اصفهان، علی اصغر حکمت روز یازدهم اردیبهشت را روز سعدی اعلام کرده بود. مرکز سعدی شناسی سال 1381روز سعدی را به یکم اردیبهشت تغییر داد. از آن زمان تاکنون هرسال همزمان با این روز مراسم های متعدد ی در سراسر کشور و حتی کشورهای فارسی زبان برگزار می شود.

آرامگاه سعدی در سفرنامه ها

در طول دوران تیموری، صفوی و قاجار تعدادی از جهانگردان معروف از آرامگاه قدیمی سعدی بازدید و آن را توصیف کرده اند. ابن بطوطه، سیاح آفریقایی اولین بار تصویری واقعی و خیالی از وضعیت آرامگاه ترسیم کرد. «فیگورا» سفرنامه نویس اوایل صفوی در کتابش آرامگاه و خانقاه سعدی را مانند مسجد تصویر می کند که به صورت دو طبقه بوده اند.

شاردن جهانگرد فرانسوی در زمان شاه عباس دوم سفری به شیراز داشته است. این درحالیست که همان هنگام گلستان سعدی به زبان فرانسه برگردان شده بود. تاورنیه هم در سفرنامه اش که اواخر دوران صفویه نوشته شده به شکار ماهی های حوض سعدی و مجازات آن اشاره کرده است.

فلاندن: مقبره رقيب سعدی يعني حافظ هم در باغی بزرگ است كه از نهالهای متعـدد سـرو، كاج و نارنج تزئين شده. محلی كه قبر حافظ در آن است هيچ با جايگـاه سـعدی قابل مقايسه نيست و برخلاف او دلفريب و قشنگ است، وقتي انسان به مقبره سعدی می رسد، عده ی معدودی را در آن جا مي بينند، در صورتی كه در حافظيه به عكس عده بی شماری هميشه هسـتند

جُرج کُرزن، انگلیسی آخرین سفرنامه نویسی است که اشاره می کند که دوسده پیش چنان این آرامگاه ویران شد که تا اواخر دوره قاجار اوضاع مقبره این چنین است.

داستان حوض ماهی آرامگاه سعدی

قنات سعدي قديمي‌ترين قنات شيراز است. این قنات نزدیک آرامگاه به «گازارن» هم معروف بود. مردم شیراز برای آرامگاه سعدی احترامی ویژه قایل بودند و هر سال در روز چهلم پس از نوروز؛ هزاران نفر در محوطه جلوی آرامگاه سعدی جمع می شدند و آش نذری یا به قول شیرازیها «دیگ جوش» آماده می کردند. به خاطر باوری که به خاصیت شفابخشی قنات سعدی داشتند، برای پیشگیری از بیماری، لباسهای خود را در آن می‌شستند. قنات پر از ماهی کم کم به عنوان «حوض ماهی» شناخته شد. مردم بر این باور بودند که این حوض یک ماهی قرمز با یک حلقه طلایی در بینی دارد. کسی حق نداشت به ماهیهای حوض سعدی آسیبی بزند چرا که طبق قانون دوره صفویه ۱۰۰ سکه جریمه و ۳۰۰ تازیانه به پایش زده می شد.

حتی فلاندن هم درباره آن نوشته: نزديك مقبـره ی سـعدی چشـمه ی آب زلاليسـت، ساكنين شيراز بدين آب خصلت بزرگ نسبت می دهند و ادعا می كنند كه اگر كسی يك دفعه از اين آب بخورد، مادام العمر مريض نمی شود.

حوض ماهی از دوران سعدی تا امروز بجا مانده است.

خانه سعدی

روز پنجشنبه ۲۱ دی ۱۳۵۱ روزنامه اطلاعات اعلام کرد که خانه سعدی بعد از هفتصد سال در یکی از محلات قدیمی شیراز پیدا شده است. پس از تحقیق فراوان خانه سعدی محلی در پشت مسجد نو، کوچه علامه اعلام و بعد از آن کوچه هم به اسم سعدی نام ‌گذاری شد.

سوالات متداول

آرامگاه سعدی کجاست؟

 شیراز- انتهای خیابان بوستان- مجاور باغ دلگشا

ساعت بازدید از آرامگاه سعدی؟

8 صبح تا 10 شب

قیمت بلیط ورودی آرامگاه سعدی چقدر است؟

قیمت ورودی برای آرامگاه سعدی 5 هزار تومان است.

فاصله آرامگاه سعدی تا حافظ چقدر است؟

3 کیلومتر که به صورت پیاده 40 دقیقه راه است.

نزدیکترین ایستگاه مترو به آرامگاه سعدی کدام است؟

ایستگاه مترو ولیعصر. حدود 3 و نیم کیلومتر با آن فاصله دارد