نقش رستم کجاست؟ همه چیز درباره مجموعه نقش رستم شیراز

در دل کوه‌های استان فارس، جاذبه‌ای تاریخی جا خوش کرده که حتی شنیدن نامش آدم را شگفت‌زده می‌کند. این اثر تاریخی نقش رستم نام دارد. در این منطقه جذاب می‌توان تاریخ تمدن باستانی قبل از میلاد و اوایل دوران پس از میلاد در ایران را مرور کرد و این همان نقطه تمایز نقش رستم از سایر کتیبه‌های به‌جامانده در ایران است. در ادامه همراه ما باشید تا جزئیات بیشتری از این جاذبه تاریخی باشکوه را در اختیارتان بگذاریم.

نقش رستم چیست؟

نقش رستم (naqsh-e rostam) محوطه‌ای باستانی در دل کوه‌های استان فارس است که آثار باستانی بسیار مهمی را در دل خود دارد. در این محوطه باستانی، تخته‌سنگی عظیم وجود دارد که روی آن حکاکی‌هایی از سه دوره تاریخی مهم یعنی ایلامیان، هخامنشیان و ساسانیان به چشم می‌خورد.

به‌جز این سنگ‌نوشته‌ها که اطلاعات تاریخی ارزشمند از دوره اوج و شکوفایی تمدن ایران را برای ما روایت می‌کنند، آرامگاه چند تن از پادشاهان هخامنشی نیز در این منطقه وجود دارد که با خرید بلیط هواپیما شیراز می‌توانید به این شهر سفر کرده و از آن‌ها بازدید کنید.

تاریخچه نقش رستم شیراز

نقش رستم نخستین بار توسط شخصی به نام ارنست امیل هرتسفلد، کاوشگر و باستان‌شناس آلمانی، در سال 1923 میلادی برابر با سال 1302 خورشیدی کشف شد. هرتسفلد با بررسی و کنکاش در دیواره بیرونی سازه‌های دژگونه دوره ساسانی، موفق شد تا بقایای برج و باروی متعلق به این دوره را با بیرون کشیدن از دل خاک زنده کند.

بعد از اقدامات کاوشگرانه هرتسفلد، این محوطه باستانی بارها مورد کاوش قرار گرفت و در نتیجه پژوهش‌های موسسه خاورشناسی دانشگاه شیکاگو به رهبری اریک فردریش اشمیت، بقایای ارزشمند دیگری از دل این منطقه کشف شد. سنگ‌نگاره‌های متعلق به دوره ساسانی، آب‌انباری چند ضلعی با قطر 7.2 متر و کتیبه شاپور اول از کشفیات همین موسسه بود.

درباره قدمت و پیشینه این محوطه باستانی نظریات مختلفی مطرح می‌شود. برخی باستان‌شناسان مثل هایدماری کخ و ارنست هرتسفلد، قدمت این جاذبه را متعلق به چهار هزار سال پیش می‌دانند. در مقابل، گروهی دیگر از جمله شاپور شهبازی، پیشینه نقش رستم را بر اساس کتیبه‌ها و سنگ‌نگاره‌ها، 600 تا 800 سال پیش از میلاد می‌دانند.

همان‌طور که گفتیم، نقش رستم به 3 دوره تاریخی مهم تعلق دارد. کهن‌ترین نقوش موجود در این محوطه باستانی هم نقش دو ایزد و ایزدبانو و شاه و ملکه است که آن را به دوره ایلامی‌ها نسبت می‌دهند. در دوره ساسانی، این نقوش توسط بهرام دوم پاک شدند و جای آن را با نقوشی از خود پادشاه و درباریانش پر کردند.

نقش رستم

علت نامگذاری نقش رستم

منطقه نقش رستم استان فارس در ایام قدیم بین محلی‌ها با نام حسین‌کوه شناخته می‌شد. حسین‌کوه ساختاری سه‌‌تپه‌ای دارد که اگر روی سکوی تخت جمشید قرار بگیرید، می‌توانید آن را مشاهده کنید. وجود همین ساختار سه‌تپه‌ای سبب شده تا به آن کوه سه‌گنبدان هم بگویند. البته برای حسین‌کوه نام‌های دیگری هم وجود دارد که کوه حاجی‌آباد، کوه استخر یا کوه نِفِشت معروف‌ترین آن‌ها هستند.

افسانه‌ای قدیمی موجب تغییر نام حسین‌کوه به نقش رستم شد. طبق این افسانه، حسین‌کوه محل رویارویی و نبرد دو شخصیت افسانه‌ای شاهنامه، یعنی رستم و اسفندیار بود که در نهایت به شکست اسفندیار توسط رستم ختم شد.

البته برخی از باستان‌شناسان علت نامگذاری این منطقه به نقش رستم را وجود سنگ‌نگاره‌های دوره ساسانی می‌دانند که نبردها و پیروزی‌های رستم شاهنامه را برای بینندگان یادآوری می‌کند.

 نقش رستم آرامگاه چه کسانی است؟

گوردخمه نقش رستم را شاید بتوان برجسته‌ترین اثر تاریخی این منطقه قلمداد کرد. شاید برایتان جالب باشد بدانید که حکمت وجود گوردخمه‌ها، مقدس بودن سه عنصر آب، خاک و آتش برای ایرانیان باستان بود. تقدس همین عناصر طبیعی هم سبب می‌شد تا مردم پیکر مردگان خود را به جای سوزاندن، دفن کردن در خاک یا رها کردن در آب، به دل دخمه‌ها بسپارند.

در نقش رستم استان فارس آرامگاه 4 پادشاهی هخامنشی به چشم می‌خورد که نمونه‌ای از همین گوردخمه‌ها هستند.

این آرامگاه‌ها عبارتند از:

آرامگاه داریوش بزرگ

یکی از قدیمی‌ترین آرامگاه‌های نقش رستم به داریوش بزرگ، پادشاه خوش‌نام هخامنشی، تعلق دارد. این آرامگاه که به دستور خود داریوش ساخته شده، در ارتفاع 26 متری از زمین و در دل صخره‌ای بزرگ قرار دارد.

شمایل ظاهری این آرامگاه، تصویر یک صلیب چلیپا را دارد. در بالای صلیب، نقوش و حکاکی‌های مختلفی از آیین‌های پادشاهی به چشم می‌خورد که در آن‌ها می‌توان تصاویری از شاه با لباس پارسی و کمان، آتشدان شاهی، انسان بالدار، تخت و حلقه شاهی و نمایی از کاخ تچر (کاخ داریوش شاه) را مشاهده کرد.

درون آرامگاه نیز سه اتاقک با 9 گور سنگی وجود دارد که آن‌ها را متعلق به داریوش بزرگ و هشت نفر از نزدیکان وی می‌دانند. در میان این 9 گور، یکی از آن‌ها را به دلیل شمایل ظاهری متفاوت با 8 گور دیگر، به داریوش بزرگ نسبت می‌دهند. این مقبره در اتاقک روبه‌روی ورودی آرامگاه قرار دارد.

آرامگاه داریوش بزرگ

آرامگاه خشایارشا

در فاصله 100 متری از ضلع شرقی و شمال شرقی آرامگاه داریوش، مقبره‌ای دیگر قرار دارد که آن را به خشایارشاه، پسر و جانشین داریوش نسبت می‌دهند. این آرامگاه نیز همچون مقبره پدر، شمایلی صلیبی‌شکل دارد. در بالای صلیب هم نقوش مختلفی مانند تصاویری از فروهر و فر کیانی، ماه، آتش شاهی در آتشدان و خشایارشاه در حال مناجات به چشم می‌خورد.

مقبره خشایارشاه برخلاف آرامگاه داریوش بزرگ هیچ کتیبه‌ای ندارد و این اولین تفاوت ظاهری این دو مقبره با یکدیگر است. در دل آرامگاه خشایارشا یک اتاقک با سه گور وجود دارد که درباره هویت افراد دفن شده در آن‌ها هیچ اطلاعاتی در دست نیست.

آرامگاه اردشیر یکم

یکی دیگر از مقبره های نقش رستم آرامگاه اردشیر یکم است که در مقایسه با سایر مقبره‌ها آسیب بیشتری دیده است. این آرامگاه در سمت چپ مقبره داریوش بزرگ و در فاصله 37 متری از آن قرار دارد.

شباهت این آرامگاه با مقبره داریوش، همان طرح صلیبی موجود روی آرامگاه است، اما بزرگ‌ترین تفاوت آن را می‌توان ساختار نامتقارن و بی‌نظم اتاقک‌ها دانست که حکایت از عدم تبحر سنگ‌تراشان آن دارد.

در آرامگاه اردشیر یکم سه اتاقک وجود دارد که هرکدام در دل خود یک قبر دارند.

آرامگاه اردشیر یکم

آرامگاه داریوش دوم 

در ضلع غربی نقش رستم و در فاصله 33 متری از جنوب غربی آرامگاه اردشیر یکم، چهارمین مقبره این منطقه یعنی آرامگاه داریوش دوم جا خوش کرده است. ظاهر صلیبی با تصاویر حکاکی شده از آتشدان، شاهنشاه، فروهر و اورنگ، حکایت از شباهت زیاد این مقبره به سایر مقبره‌های نقش رستم دارد.

در دل این آرامگاه نیز سه اتاقک با سه قبر وجود دارد که سنگ‌تراشی‌های نامتقارن و بی‌نظم آن با ساختار آرامگاه اردشیر یکم برابری می‌کند. این آرامگاه در فاصله 45 متری از کعبه زرتشت و درست مقابل آن قرار دارد.

کعبه زرتشت در نقش رستم

از مقبره‌های نقش رستم که بگذریم، به بنایی چهارگوش با نام کعبه زرتشت می‌رسیم که داستان‌های مختلفی از کاربری آن روایت می‌شود. این بنای سنگی در دوره هخامنشیان با نام‌ کُرنای‌خانه یا نقاره‌خانه و در عصر ساسانیان با عنوان بُن‌خانک یعنی خانه بنیادی یا اصلی شناخته می‌شد.

در ساخت کعبه زرتشت از مصالحی همچون سنگ مرمر سفید استفاده کرده‌اند که با گذشت زمان رنگی سیاه و تیره پیدا کرده است. در ضلع شمالی این بنا یک ردیف پله و در زیر کعبه سکویی سه پله‌ای را تعبیه کرده‌اند. در ضلع‌های شمالی، جنوبی و غربی این بنا نیز سه کتیبه به زبان‌های یونانی، پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی به چشم می‌خورد که آن‌ها را می‌توان مهم‌ترین مرجع تاریخی از دوره ساسانیان دانست.

از کاربری کعبه زرتشت هم اگر بخواهید بدانید، باید بگوییم که روایت‌های متعددی درباره آن مطرح می‌شود. برخی این بنا را آتشگاهی برای عبادت و پرستش زرتشتیان می‌دانند و گروهی از آن به عنوان محلی برای نگهداری اسناد و مدارک مهم یاد می‌کنند. گروه دیگری از مورخان نیز به دلیل شباهت این بنا به آرامگاه کوروش بزرگ و زندان سلیمان، آن را مقبره‌ای متعلق به یک پادشاه بزرگ می‌دانند.

کعبه زرتشت در نقش رستم

سرنوشت اجساد نقش رستم

درباره سرنوشت اجساد نقش رستم نیز داستانی تلخ روایت می‌شود که شنیدن آن هر کسی را اندوهگین می‌کند. طبق این روایت که مرجع آن اسناد تاریخی مورخان یونانی است، اسکندر مقدونی در مسیر رفتن به هند از تخت جمشید عبور می‌کند. او در همین مسیر به نیروهای خود دستور می‌دهد تا اجساد موجود در هر مقبره را تکه‌تکه و پراکنده کنند. در دل هر مقبره آثار ارزشمند و اشیای تاریخی بسیاری هم بوده که توسط نیروهای اسکندر غارت می‌شوند.

کتیبه های نقش رستم

اگر نقش رستم را دیده باشید، احتمالا کتیبه‌ها و نقش‌برجسته‌های موجود در آن توجه شما را هم به خود جلب کرده است. بسیاری از این کتیبه‌ها به دوره ساسانیان تعلق دارند. با این حال، در میان آن‌ها می‌توان ردپایی از دوره هخامنشی و ایلامی را هم مشاهده کرد.

در ادامه، معرفی مختصری از هر کتیبه داریم.

کتیبه داریوش در نقش رستم

در بخش ورودی آرامگاه داریوش، دو کتیبه توجه‌ها را به سوی خود جلب می‌کند که آن‌ها را به نوعی وصیت معنوی داریوش بزرگ، آن هم با زبانی کاملا شاعرانه می‌دانند.

این سنگ‌نوشته‌ها به سه زبان فارسی باستان، ایلامی و اکدی حکاکی شده‌اند که یکی از آن‌ها وصیتی عام و بی‌طرفانه با نام DNa و دیگری وصیتی خصوصی‌تر تحت‌عنوان DNb است.

کتیبه شاپور اول

یکی از مهم‌ترین کتیبه‌های نقش رستم، کتیبه شاپور اول است که جزئیات دقیقی از تاریخ ساسانی را روایت می‌کند. این کتیبه به سه زبان یونانی، پهلوی اشکانی و ساسانی بر دیواره‌های کعبه زرتشت حکاکی شده است.

کتیبه شاپور اول

سنگ نگاره اهورامزدا و اردشیر بابکان

سالم‌ترین و کهن‌ترین کتیبه نقش رستم سنگ‌نگاره اهورامزدا و اردشیر بابکان است. در این کتیبه، اردشیر بابکان سوار بر اسب روبه‌روی اهورامزدا قرار دارد. در سمت راست تصویر نیز اهورامزدا سوار بر اسب، در مقابل اردشیر حکاکی شده است.

در همین کتیبه تصویر اردوان چهارم، آخرین پادشاه اشکانی در زیر پای اسب اردشیر بابکان و تصویر اهریمن یا خدای تاریکی در زیر پای اسب اهورامزدا دیده می‌شود که نشان از پیروزی و جلال پادشاه دارد. در سینه اسب اردشیر نیز سه کتیبه به زبان‌های پهلوی اشکانی، پهلوی ساسانی و یونانی به چشم می‌خورد که محتوای کلی آن به جلال و شکوه پادشاهی اشاره دارد.

سنگ نگاره پیروزی بهرام دوم

سنگ‌نگاره پیروزی بهرام دوم هم از دیگر نقش‌برجسته‌هایی است که تاریخ ساخت آن به سال 285 میلادی بازمی‌گردد. در این تصویر بهرام دوم که تاجی با دو بال عقاب بر سر دارد، در حال نبرد با نیروی دشمن است. در زیر پای اسب پادشاه جوانی کشته شده و مقابل او دشمن سوار بر اسب دیده می‌شود.

سنگ نگاره نبرد شاپور دوم

در سنگ‌نگاره نقش رستم شاپور دوم شاهد پادشاهی سوار بر اسب هستیم که تاجی به سر دارد و نیزه خود را در گردن دشمن فرو کرده است. در همین تصویر، فردی درفش‌دار کنار پادشاه ایستاده و اسب دشمن در حال سرنگونی است.

باستان‌شناسان پادشاه موجود در این کتیبه را شاپور دوم می‌دانند.

سنگ نگاره نبرد شاپور دوم

سنگ نگاره پیروزی شاپور بر امپراتوران روم

یکی دیگر از زیباترین کتیبه‌های نقش رستم، کتیبه شاپور اول است که نبرد و پیروزی جانانه او بر والرین، امپراتور روم، را به تصویر می‌کشد. در این کتیبه، گردشگران شاپور را در حالی مشاهده می‌کنند که تاجی بزرگ بر سر، گوشواره‌ای به گوش و گردنبندی به گردن دارد. در زیر شکم اسب شاپور نیز کتیبه‌ای سه زبانه به چشم می‌خورد که تنها بخش یونانی آن سالم باقی مانده است. در این کتیبه تصویر دو مرد دیگر هم در حالی که مقابل شاپور زانو زده‌اند، دیده می‌شود که یکی از آن‌ها والرین و دیگری فیلیپ عرب است.

در نقش رستم کتیبه‌ها و سنگ‌نوشته‌های دیگری هم وجود دارد که هر کدام داستانی از تاریخ سه تمدن ایران باستان را روایت می‌کنند. سنگ‌نگاره نبرد هرمز دوم، سنگ‌نگاره بهرام دوم و درباریان، سنگ‌نگاره نیمه‌تمام آذر نرسه، سنگ نبشته‌دار کرتیر، سنگ‌نگاره عیلامی، سنگ‌نگاره بهرام سوم، صفحه تراشیده بی‌نقش (کتیبه‌ای مشابه صفحه تراشیده فرهاد تراش در بیستون) و سنگ‌نگاره آناهیتا و نرسی از دیگر کتیبه‌های نقش رستم هستند.

نقش رستم کجاست؟

نوبتی هم که باشد، نوبت به معرفی لوکیشن نقش رستم می‌رسد. این جاذبه تاریخی از دیدنی‌های مرودشت است که در فاصله 11.2 کیلومتری از تخت جمشید شیراز قرار دارد. جاده نقش رستم به مناطق جنوبی ایران نزدیک‌تر است؛ بنابراین اگر از بخش‌های شمال، شمال شرقی و شمال غربی کشور بخواهید راهی این منطقه شوید، مسافت طولانی‌تری را در راه خواهید بود.

فاصله نقش رستم از شیراز

از شیراز تا نقش رستم چیزی حدود 70 کیلومتر فاصله است. برای رفتن به این جاذبه از شهر شیراز لازم است به سمت کمربندی مرودشت بروید و سپس در مسیر جنوب بزرگراه مرودشت-سعادت‌شهر تا خروجی روستای شول برانید.

بازدید از نقش رستم

فاصله نقش رستم با تخت جمشید

فاصله نقش رستم تا تخت‌جمشید 11.2 کیلومتر است که طی کردن آن کمتر از 30 دقیقه زمان می‌برد.

فاصله نقش رستم تا پاسارگاد

از پاسارگاد شیراز تا تخت‌ جمشید هم چیزی حدود 71 کیلومتر فاصله است که پیمودن آن بدون احتساب ترافیک 55 دقیقه زمان می‌برد.

گنج نقش رستم؛ شایعه یا واقعیت؟

طبق افسانه‌های قدیمی، در دل نقش رستم طلا و جواهرات زیادی نهفته است که به شاهان هخامنشی تعلق دارد. البته بعد از کاوش‌ها و حفاری‌های باستان‌شناسان، هیچ گنجی در این منطقه پیدا نشده و تاریخ‌دانان حدس می‌زنند که اگر هم گنجی در این منطقه بوده، در دوره باستان به غارت رفته است.

بهترین زمان بازدید از نقش رستم

نقش رستم در منطقه‌ای خشک و بیابانی قرار دارد. از همین رو، بهترین زمان سفر به شیراز و بازدید از این جاذبه را می‌توان اوایل بهار، اوایل پاییز و اواخر زمستان دانست. وجود مسیر خاکی منتهی به این منطقه، بازدید از نقش رستم در روزهای برفی و بارانی را عملا غیرممکن می‌کند.

ساعات بازدید از نقش رستم

نقش رستم ساسانی همه‌روزه از ساعت 8 صبح تا 5:30 بعدازظهر میزبان گردشگران ایرانی و خارجی است.

قیمت بلیط نقش رستم 1404

قیمت ورودی نقش رستم برای هر گردشگر ایرانی در سال 1404 معادل 40 هزار تومان است.

بهترین جاهای دیدنی اطراف نقش رستم

در اطراف نقش رستم جاذبه‌های دیدنی دیگری هم وجود دارد که از نظر عظمت و صلابت تاریخی چیزی از این محوطه باستانی کم ندارند. معروف‌ترین جاهای دیدنی اطراف شیراز عبارتند از:

• نقش رجب: از آثار تاریخی باشکوه متعلق به دوره ساسانیان است که با نقش رستم 2.6 کیلومتر فاصله دارد.

• پاسارگاد: از دیدنی‌های مهم مرودشت است که آرامگاه کوروش، کاخ‌های سلطنتی هخامنشیان و باغ‌هایی سرسبز را شامل می‌شود.

• تخت‌ جمشید: این جاذبه که به آن پرسپولیس هم می‌گویند، توسط داریوش ساخته شد و سال‌های سال مرکز سلطنت هخامنشیان بود.

تخت جمشید

بهترین رستوران های نزدیک نقش رستم

بعد از تماشای شکوه و عظمت آثار تاریخی نهفته در دل نقش رستم داراب و دیگر جاهای دیدنی شیراز سری هم به رستوران‌های نزدیک این منطقه بزنید تا با صرف یک وعده غذای جانانه، سیاحتتان در استان فارس کامل شود.

فهرست زیر شامل تعدادی از نزدیک‌ترین رستوران‌ها به نقش رستم است:

• مجموعه تفریحی توریستی لانه طاووس: 3.3 کیلومتر

• رستوران پارسیان: 8.4 کیلومتر

• رستوران زیتون: 15.1 کیلومتر

بازدید از نقش رستم و تماشای شکوه تاریخ

در مطالبی که با موضوع راهنمای سفر به شیراز نوشته می‌شوند، نام نقش رستم به عنوان یکی از بهترین جاهای دیدنی شیراز به میان می‌آید. توصیفات ما از نقش رستم و عکس‌هایی که از این جاذبه در فضای مجازی مشاهده می‌کنید، هیچ‌کدام نمی‌توانند حق مطلب را درباره این محوطه باستانی باشکوه ادا کنند. بنابراین، به شما توصیه می‌کنیم تا در اولین تعطیلی پیش رو چمدانتان را ببندید و با خرید بلیط هواپیما تهران شیراز از سایت تریپ، راهی یکی از سازه‌های تاریخی شگفت‌انگیز ایران شوید.