آرامگاه فردوسی مشهد کجاست؟ همه چیز درباره مقبره حکیم توس

حفظ زبان پارسی را باید مرهون فردوسی بزرگ بدانیم که در طول عمر خود از هیچ تلاشی برای این زبان فروگذار نکرد. امروزه آرامگاه فردوسی مشهد یکی از باشکوه‌ترین و زیباترین آرامگاه‌های ایران است که گردشگران زیادی برای دیدن آن لحظه‌شماری می‌کنند. اگر شما هم به دنیای شعر و ادبیات علاقه‌مند هستید و دلتان نمی‌خواهد در سفر به مشهد فرصت بازدید از این جاذبه باشکوه را از دست بدهید، تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.

فردوسی که بود؟ آشنایی با حکیم طوس

حکیم ابوالقاسم فردوسی که همه ما او را با القابی همچون استاد سخن، حکیم توس یا حکیم سخن می‌شناسیم، شاعر حماسه‌سرای بزرگ ایران است. این شاعر بزرگ در سال 329 هجری قمری در شهر توس خراسان زاده شد و در سال 416 هجری قمری دیده از دنیا فرو بست.

فردوسی از همان کودکی به آموختن علوم مختلف علاقه‌مند بود. تاریخ، زبان فارسی و عربی و ادبیات، از جمله علومی بودند که فردوسی در آن‌ها تبحر پیدا کرد. حاصل تمام این سال‌ها دانش‌اندوزی نیز اثر فاخری به نام شاهنامه بود که با سرودن آن، زبان این مرز و بوم جانی تازه پیدا کرد. این شاهکار ادبی طی 30 سال نگاشته شد و در آن فردوسی به تاریخ اسطوره‌ای ایران از زمان حمله اعراب تا انقراض ساسانیان پرداخت.

آرامگاه حضرت فردوسی

معرفی آرامگاه فردوسی؛ پدر شعر حماسی فارسی

آرامگاه فردوسی (Tomb of Ferdowsi) یکی از بهترین دیدنی‌های استان خراسان است که در ضلع شمالی شهر مشهد و در روستای توس قرار دارد.

این جاذبه که مقبره فردوسی بزرگ را در آغوش کشیده، باغی دلگشاست و یکی از بزرگ‌ترین آثار ملی ایران محسوب می‌شود. به‌جز مقبره فردوسی، آرامگاه اشخاص به‌نامی همچون مهدی اخوان ثالث و محمدرضا شجریان، استاد موسیقی ایران، در این باغ بزرگ و باصفا جا خوش کرده‌اند.

تاریخچه آرامگاه فردوسی؛ از ساخت تا تخریب

تاریخ پرفرازونشیب مقبره فردوسی در مشهد را که بدانید، بیشتر شیفته این جاذبه باشکوه و دیدنی خواهید شد. در این قسمت به شرح مفصل ساخت این بنا و ماجراهای ویرانی و آبادانی دوباره آن می‌پردازیم.

ساخت اولین بنا

هیچ گورستانی پیکر فردوسی را به دلیل شیعه بودن نمی‌پذیرفت. از همین رو، این شاعر بزرگ را در باغ خانه‌اش در شهر توس به خاک سپردند. مزار بی‌مقبره فردوسی، علی‌رغم ساده بودن آن، زیارتگاه بسیاری از اهالی علم و دانش بود.

طبق اسناد تاریخی و نسخه اصیل شاهنامه، نخستین کسی که برای مزار فردوسی آرامگاه ساخت، ارسلان حاذب، سردار سلطان مسعود غزنوی، بود.

تخریب و بازسازی دوباره بنا

ارامگاه فردوسی که ارسلان حاذب آن را بنا کرد، به مدت صد سال سالم و پابرجا ماند. طبق تاریخ نه یورش غزها (گروهی از ترکان غارتگر) در سال‌های 548، 552 و 553 هجری قمری و نه حمله‌های لشکریان چنگیز در سال‌های 617 و 618 هجری قمری، هیچ‌کدام نتوانست موجب تخریب مقبره فردوسی شود. تا اینکه این بنا در سال 638 تا 641 هجری قمری توسط گرگوز، کارگزار امپراتوری مغول، ویران شد و مصالح آن برای ساخت قلعه‌ای در توس مورد استفاده قرار گرفت.

نخستین بازسازی مقبره فردوسی توسط شخصی به نام امیر ایسن قُتلُغ، از امیران برجسته دوره فرمانروایی غازان خان (شاه ایلخانی) صورت پذیرفت. در این بازسازی یک ساختمان و یک خانقاه در محل دفن فردوسی بنا شد که امروز از این خانقاه با عنوان هارونیه یاد می‌کنند.

ماجرا به همین‌جا ختم نشد. عبیدالله خان ازبک ، پادشاه شیبانی، دومین کسی بود که به دلیل تعصبات مذهبی دستور تخریب آرامگاه فردوسی را صادر کرد. بعد از این ویرانی، آرامگاه فردوسی به مزاری گمنام و بی‌نام‌ونشان تبدیل شد. در تاریخ نیز بارها این گمنامی توسط اشخاصی همچون فریزر (مامور کمپانی هند شرقی)، خانیکوف (پژوهشگر روسی)، لرد کرزن انگلیسی (سیاستمدار قرن بیستم) و ژوکوفسکی (خاورشناس روسی) روایت شده است.

بعد از ناپدید شدن مقبره فردوسی، شخصی به نام عبدالوهاب آصف الدوله، والی خراسان در دوره قاجار، مسئول یافتن مزار این شاعر شد. عبدالوهاب بعد از پیدا کردن مزار فردوسی، به شکل موقت دو اتاق در جوار این آرامگاه بنا کرد.

نمای داخلی مقبره فردوسی

ساخت بنای کنونی آرامگاه

بعد از جنگ جهانی اول و برانگیخته شدن شور و احساسات ملی در میان ایرانی‌ها، زمزمه‌های ساخت بنایی باشکوه برای استاد سخن به گوش رسید. در سال 1301 خورشیدی، با تاسیس انجمن آثار ملی، محمدعلی فروغی که رئیس انجمن بود، فرآیند ساخت آرامگاه باشکوه برای فردوسی را آغاز کرد. در همین راستا کیخسرو شاهرخ، نماینده زرتشتیان مجلس، مسئول یافتن مکانی دقیق برای ساخت مزار و آرامگاه فردوسی شد.

بعد از اجرای مسابقه‌ای بین طراحان سرشناسی همچون ارنست اميل هرتسفلد، آندره گدار، کریم طاهرزاده بهزاد و نیکلای مارکف، طراحی آرامگاه فردوسی را به کریم طاهرزاده بهزاد سپردند. البته ماجرا به همین سادگی نبود. ابتدا طرح طاهرزاده بهزاد در سال 1307 به تصویب انجمن رسید، اما بعد به دلیل اختلاف نظر در شیوه طراحی سقف بنا، فرآیند طراحی آرامگاه به آندره گدار واگذار شد. آنده گدار در طراحی خود سبک معماری اهرام مصر را پیاده کرد و همین امر سبب شد تا دوباره معماری و طراحی بنا را به طاهرزاده بهزاد واگذار کنند.

در نهایت بعد از کش‌وقوس‌های فراوان، طرح تازه طاهرزاده بهزاد در سال 1312 خورشیدی تصویب شد و اشخاصی مثل تقی درودیان، حسین حجارباشی زنجانی و حسین لرزاده به عنوان ناظر اجرای این طرح انتخاب شدند. در سال 1313 از بنای کنونی فردوسی به شکل کاملا رسمی رونمایی شد.

ناگفته نماند که عدم محاسبات دقیق فنی توسط معمار مقبره فردوسی، موجب نشست بنا در همان سال‌های اولیه شد. تجدید و احیای دوباره بنا موضوعی بود که در سال 1343 توسط انجمن آثار ملی مطرح شد و توسط مهندس هوشنگ سیحون شکلی عملی به خود گرفت. در نهایت، در سال 1347 این بازسازی‌ها به پایان رسید. در بازسازی جدید شاکله اصلی آرامگاه حفظ شد و تنها تغییراتی جزئی در نماسازی دیوارها، کاشی‌کاری‌ها و نقوش برجسته انجام پذیرفت.

نمای ظاهری و شکل آرامگاه فردوسی

مقبره فردوسی درون باغی باصفا به وسعت شش هکتار قرار دارد که به‌جز آرامگاه بخش‌های دیگری مثل موزه، کتابخانه، ساختمان اداری و ... را شامل می‌شود.

در طراحی طاهرزاده بهزاد، مقبره فردوسی درست در مرکز باغ قرار دارد و مقابل آن استخری به چشم می‌خورد که درون آن را سی فواره مزین شده به گل نیلوفر پر کرده‌اند. این سی فواره، یادبود سی سال نگارش شاهنامه توسط فردوسی بزرگ هستند. نمای کلی مقبره فردوسی با الهام از سبک معماری هخامنشی ساخته شده است. به همین دلیل هم این جاذبه را می‌توان نسخه‌ای مشابه با مقبره کوروش کبیر دانست.

آرامگاه فردوسی

داخل آرامگاه فردوسی چه می بینیم؟

سازه‌ای مربعی‌شکل به مساحت 1043 متر مربع، ساختار بیرونی آرامگاه را تشکیل می‌دهد. این سازه روی سکویی به ارتفاع 18 متر قرار دارد که دورتادور آن را پلکان‌هایی برای دسترسی به مقبره محاصره می‌کنند.

برای بازدید از بخش داخلی مقبره، باید از ضلع غربی آن وارد شوید. پله‌هایی که در ضلع شمالی و جنوبی هستند هم شما را به فضای داخلی مقبره هدایت خواهند کرد. فردوسی بزرگ در محلی به مساحت 900 متر مربع به خاک سپرده شده است. سقف آرامگاه از جنس سنگ مرمر است و تزئینات آن را کاشی‌های معرق و مقرنس و گچ‌بری‌های زیبا تشکیل می‌دهند.

روی دیوار پلکان‌ها نیز نقوشی زیبا از حماسه شاهنامه به چشم می‌خورد که نبرد رستم، جنگ میان ایران و توران و نبرد رستم و سهراب مهم‌ترین محتوای این نقوش به شمار می‌روند.

بخش دیگری از جلوه بصری مقبره فردوسی را می‌توان بیست ستون نسبتا مرتفع دانست که فضای داخلی آرامگاه را به بخش‌های مختلف تقسیم‌بندی می‌کنند.

بخش های مختلف و جاهای دیدنی آرامگاه فردوسی

داخل مقبره فردوسی بخش‌های متعددی وجود دارد که هرکدام روایت‌های نابی از دنیای ادبیات و هنر را به تصویر می‌کشند. همراه ما باشید تا سری به بخش‌های گوناگون این جاذبه بزنیم.

سنگ قبر فردوسی

سنگ قبری از جنس مرمر که توسط حجارباشی زنجانی در محل دفن فردوسی بزرگ نصب شده، شاید نخستین چیزی باشد که نگاه‌ها را به خود میخکوب می‌کند. این سنگ قبر ابعاد یک در یک و نیم متر دارد. روی سنگ قبر فردوسی نیز خط خوش نستعلیقی از طاهرزاده به چشم می‌خورد که محتوای آن به شرح زیر است:

«به نام خداوند جان و خرد. این مکان فرخنده، آرامگاه استاد گویندگان فارسی‌زبان و سراینده‌ داستان‌های ملی ایران، حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی است که سخنان او زنده کننده کشور ایران و مزار او در دل مردم این سرزمین جاویدان است.»

کتابخانه فردوسی

باارزش‌ترین گنجینه فرهنگی آرامگاه فردوسی، کتابخانه آن است که بیش از 9 هزار جلد کتاب نفیس در دل خود دارد. بنای اصلی کتابخانه، بعد از بازسازی‌ها به ساختمانی دو طبقه تبدیل شد که طبقه اول آن به مخزن کتاب و طبقه دوم به سالنی برای مطالعه اختصاص پیدا کرد.

موزه فردوسی

در ضلع غربی آرامگاه حضرت فردوسی موزه ارزشمند این بنا جا خوش کرده است. این موزه ابتدا جایی برای نقالی شاهنامه بود که بعدها توسط دکتر بهروز احمدی به مکانی برای نگهداری از آثار و گنیجنه‌های تاریخی و فرهنگی تبدیل شد.

سکه‌های طلا و نقره در دوره‌های اسلامی، سفال‌های قبل از اسلام، تجهیزات سوارکاری و ابزار هنرهای رزمی و نقاشی‌های متعدد از چهره فردوسی، بخشی از آثار مهم این موزه به شمار می‌روند.

موزه فردوسی

تالار

تزئینات کاشی‌کاری و گچ‌بری‌های خاص، تالار آرامگاه توس را به خاص‌ترین لوکیشن این جاذبه تبدیل کرده است. این تالار سنگی از جنس مرمر است و چهار ستون مرتفع دارد که روی ستون‌ها تصویر مردی بالدار (فروهر) به چشم می‌خورد. در فضای پلکانی این تالار نیز اشعار فردوسی بزرگ روی دیوارها حکاکی شده است.

نقوش برجسته سنگی

یکی از تزئینات مهم آرامگاه فردوسی مشهد، نقوش برجسته‌ای است که دیوارهای جنوبی و شرقی تالار را زینت می‌بخشند. این نقوش، روایت‌گر داستان‌های معروفی از شاهنامه هستند که نبرد زال با شیر، زال در پناه سیمرغ، نبرد رستم با اژدها، رفتن رستم به نبرد شاه مازندران، آوردن رستم تیر دوشاخ را از جنگل، نبرد رستم با دیو سپید، نبرد رستم با یکی از پیل‌تنان مازندران و جنگ رستم با اسفندیار و پیروزی رستم مهم‌ترین آن‌ها هستند.

آرامگاه مهدی اخوان ثالث

مهدی اخوان ثالث از بزرگان دنیای ادبیات است که در کنار فردوسی بزرگ به خاک سپرده شده‌ است. آرامگاه این شاعر حماسی به همراه تندیس باشکوهی از او، در ضلع غربی مقبره فردوسی توس قرار دارد.

آرامگاه محمدرضا شجریان

استاد شجریان، صدای آواز ایران، از دیگر بزرگان دنیای موسیقی است که بعد از بازدید از مقبره فردوسی، می‌توانید به زیارت او بروید. طبق وصیت استاد، پیکر او را در تاریخ 19 مهر سال 1399 خورشیدی، در جوار مرقد فردوسی به خاک سپردند.

آرامگاه استاد محمدرضا شجریان

امکانات رفاهی مقبره فردوسی

آرامگاه فردوسی در مشهد امکانات رفاهی مطلوبی را در اختیار مسافران و گردشگران قرار می‌دهد. این امکانات شامل موارد زیر است:

• رستوران و کافی‌شاپ

• پارکینگ آرامگاه فردوسی

• نمازخانه و سرویس بهداشتی

• فروشگاه صنایع دستی

• فضای سبز گسترده

آدرس و فاصله مشهد تا آرامگاه فردوسی

آرامگاه حکیم فردوسی از جاذبه‌های استان خراسان رضوی است که با شهر مشهد 4/32 کیلومتر فاصله دارد. این جاذبه تماشایی در شهر توس، انتهای بلوار شاهنامه و در دل بلوار بهارستان قرار دارد.

لوکیشن آرامگاه فردوسی

چگونه به آرامگاه فردوسی برویم؟

برای بازدید از مقبره فردوسی شهر توس گزینه‌های متعددی پیش روی شماست که شاید بهترین آن استفاده از وسایل نقلیه عمومی باشد. خط 202 اتوبوس در پایانه فردوسی مشهد، یکی از ساده‌ترین این روش‌هاست که مقابل آرامگاه ایستگاه دارد و طی 45 دقیقه، شما را به این منطقه می‌رساند.

برای رفتن به آرامگاه فردوسی با مترو مشهد، باید بگوییم که متاسفانه هیچ مسیر مستقیمی وجود ندارد. به عبارتی شما باید بخشی از این مسیر را با مترو بروید و بعد از توقف در ایستگاه نمایشگاه، ادامه راه را با اتوبوس خط 202 طی کنید.

اگر قرار است با خودرو شخصی به مزار فردوسی بروید، باید به سمت قوچان حرکت کنید. با رسیدن به سه‌راهی فردوسی، به سمت راست برانید و به مسیرتان ادامه بدهید تا به بلوار بهارستان برسید.

قیمت بلیط و ساعت کاری آرامگاه فردوسی

برای بازدید از مقبره ی فردوسی باید 2 تا 3 ساعت از روزتان را خالی بگذارید. این مجموعه همه‌روزه از ساعت 8 صبح تا 7 بعدازظهر میزبان گردشگران مختلف است. ناگفته نماند که پایان ساعت کاری این مجموعه، در نیمه دوم سال از 7 بعدازظهر به 5 بعدازظهر تغییر پیدا می‌کند.

قیمت ورودی آرامگاه فردوسی برای هر گردشگر ایرانی 25 هزار تومان است.

چه زمانی از مقبره فردوسی در مشهد دیدن کنیم؟

بهار و پاییز به دلیل خنکی و اعتدال هوا، بهترین فصل سفر به مشهد و بازدید از مقبره فردوسی است. اگر از شلوغی و ازدحام جمعیت فراری هستید، باید بگوییم که روزهای میانی هفته و ساعات ابتدایی روز، زمان مناسبی برای بازدید از مقبره فردوسی در سکوت و آرامش هستند.

دیگر جاذبه های توس نزدیک به مزار فردوسی

بعد از بازدید از تمام بخش‌های آرامگاه فردوسی، سری هم به دیگر جاهای دیدنی مشهد که نزدیک به این منطقه هستید، بزنید. از مهم‌ترین این جاذبه‌ها می‌توان به فهرستی از موارد زیر اشاره کرد:

• بقعه هارونیه

• ارگ کهن‌دژ توس

• مقبره امام محمد غزالی

بهترین هتل ها برای اقامت در نزدیکی مقبره فردوسی

در نزدیکی مقبره فردوسی هتل‌های زیادی وجود ندارد. با این حال، اگر می‌خواهید در فاصله کوتاه‌تری از مقبره فردوسی اقامت داشته باشید، موارد زیر می‌توانند انتخاب مناسبی باشند:

• هتل نوین پلاس مشهد

• هتل توریست توس مشهد

آرامگاه فردوسی؛ شاهکار هنر و ادبیات در خراسان

آرامگاه بزرگان شعر و ادبیات می‌تواند یکی از بهترین جاهایی باشد که در سفرهایتان از آن‌ها دیدن می‌کنید. گل سرسبد تمام این آرامگاه‌ها هم آرامگاه فردوسی بزرگ است که به عنوان یکی از معروفترین مکان های فرهنگی مذهبی مشهد نقشی غیر قابل انکار در زبان پارسی امروزی دارد.