نوروز در کشورهای مختلف؛ برگزاری آیین آریایی در 13 کشور
به روز رسانی: 11 آذر ، 1403 رویدادها
جشن نوروز، یکی از قدیمیترین جشنهای دوران باستان در ایران است که البته در مناطق دیگری از قاره آسیا نیز گرامی داشته میشود. بزرگداشت نوروز در کشورهای مختلف باعث شده تا این آیین باستانی از سوی یونسکو نیز محترم شمرده شده و با نام «روز بینالمللی نوروز» به عنوان میراث فرهنگی و معنوی بشر به ثبت جهانی برسد.
اگرچه بسیاری از سنتهایی که در برگزاری جشن نوروز اجرا میشود، بین کشورهای مختلف مشترک است؛ اما شرکت در عید نوروز در کشورهای مختلف جذابیتهای خاص خود را دارد. اگر میخواهید بدانید نوروز در چه کشورهایی و با چه شکل و شمایلی برگزاری میشود، تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
نوروز در ایران باستان
پیش از آنکه به بررسی سنتها و آداب عید نوروز در کشورهای مختلف بپردازیم، بد نیست که با تاریخچه عید نوروز در ایران بیشتر آشنا شویم و درباره قدمت، خاستگاه و چگونگی برگزاری آن بیشتر بدانیم.
درباره قدمت و خاستگاه نوروز در ایران باستان نظرات متفاوتی وجود دارد؛ اما آنچه تقریباً همه محققان بر آن توافق نظر دارند، این است که قدمت جشن نوروز به زمانهای قبل از حکومت مادها و هخامنشیان برمیگردد.
برخی محققین بر این باورند که ایرانیان این جشن را از همسایگان خود وام گرفتهاند و در اصل جشنی برای آغاز سال نو (در اولین روز بهار) بوده که بابلیان آن را با شکوه هر چه تمامتر برگزار میکردهاند. پس از اینکه کوروش کبیر شهر بابِل را در قرن پنجم پیش از میلاد فتح کرد، برای ارزش گذاشتن به رسومات مردم بابل این جشن را در نخستین روز بهار بزرگ داشت. به تدریج این جشن در بین هخامنشیان و مردم رواج پیدا کرد.
قطعا برایتان جالب خواهد بود اگر بدانید که نشانههای برگزاری نوروز در کاخ آپادانای تخت جمشید هم وجود دارد. طبق این نشانهها، در این روز نمایندگان کشورهای مختلف و بزرگان شاهنشاهی در تخت جمشید و در دشت پهناور مرودشت گرد هم میآمدند و تشریفات مراسم نوروز را انجام میدادند. از چگونگی برگزاری عید نوروز در دوران هخامنشیان اطلاعات چندانی در دست نیست؛ اما مسلم است که در آن دوران جشن نوروز کاملاً مرسوم بوده و مردم این عید را گرامی میداشتند.
با توجه به گستردگی حکومت هخامنشیان، سنتهای نوروزی ایرانیان به کشورهای دیگر گسترش یافت. برای مثال در دوران حکومت داریوش بزرگ، نوروز در میان مصریان هم رواج پیدا کرد و تبدیل به یکی از مشهورترین جشنهای آنان شد. این جشن در مصر به «نیروز قبطی» مشهور است و با آداب و رسومی بسیار شبیه به سنتهای ایرانی برگزار میشود.
جشن نوروز در زمان ساسانیان در ایران اهمیت بسیار پیدا کرد. از برگزاری جشنهای نوروزی در این زمان اطلاعات زیادی در دست داریم. در این دوران نوروز جشن ملی همه ایرانیان به شمار میرفته و اقوام مختلف قلمرو حکومت ساسانی مانند گرجها، ارمنیها و سایر اقوام قفقاز نیز در آن شرکت میکردند.
در این دوران پنج روز اول فروردین، نوروز کوچک نامیده میشد و همه مردم به جشن و شادمانی میپرداختند. نوروز بزرگ یا خردادروز، ششمین روز ماه فروردین در تقویم اوستایی است که روزی بسیار مقدس بوده و جشنهای مختلفی در آن روز برگزار میشده است.
آداب و رسوم برگزاری جشن نوروز در دوران کهن ایران تا حد زیادی به آنچه امروزه انجام میشود شباهت داشت و آیینهایی همچون کاشت سبزه، جشنهای آتش (جشن سوری)، شالاندازی، قاشقزنی، حضور حاجی نوروز در کوی و برزن، اهدای عیدی و گستردن سفره نوروزی از دیرباز مرسوم بودهاند.
عکسی از برگزاری نوروز در ایران باستان
نوروز در شاهنامه
بسیاری از ایرانیان نوروز را سنتی میدانند که به دوران پیشدادیان و پادشاه اسطورهای آن، یعنی جمشید بزرگ برمیگردد. این باور که در شاهنامه فردوسی ریشه دارد، جمشید را پایهگذار جشن نوروز میداند. فردوسی در حماسه پرشور خود نوروز را روزی مینامد که در آن جمشید بر تخت پادشاهی نشست. بنابر روایت این شاعر بزرگ، «جمشید جم» هنگام عبور از آذربایجان، بر تخت ارگ فرود آمده و با تاجی زرین بر سر، خود را پادشاه ایرانزمین میداند. با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی میشود و مردم شادمانی میکنند. ازاینرو، آن روز را «نوروز» و جم را «جمشید» نامیدند.
به فرّ کیانی یکی تخت ساخت چه مایه بدو گوهر اندر نشاخت
چو خورشید تابان میان هوا نشسته برو شاه فرمانروا
جهان انجمن شد بر تخت او شگفتی فرو مانده از بخت او
به جمشید بر گوهر افشاندند مر آن روز را «روزِ نو» خواندند
البته جشن نوروز تنها یکی از فستیوال های ایران در شاهنامه است؛ در این کتاب حماسی و عاشقانه، از جشنهای دیگری مانند سده، چهارشنبهسوری و... نیز نام برده شده است.
نوروز در گرجستان
همانطور که پیشتر هم گفتیم، اقوام گرجی در زمان ساسانیان با سنتهای نوروزی آشنا شدند؛ اما در حال حاضر گرجیها نوروز را جشن نمیگیرند؛ بلکه اقوام آذربایجانی و ترک این کشور که حدود ۷ درصد جمعیت آن را تشکیل میدهند، جشنی به نام «نوروز بایرام» را برگزار میکنند. در روز عید نوروز که به صورت رسمی روز ۲۱ مارس است، هر ساله فستیوالهای متعددی در شهر تفلیس، پایتخت گرجستان برگزار میشود. این فستیوالها در مناطقی که جمعیت آذربایجانیها بیشتر است، مانند مناطق کاختی، شیدا کارتی و متسختا پررنگتر هستند. برای سفر به این کشور باستانی در فصل بهار، میتوانید با تور گرجستان همراه شوید.
نوروز در افغانستان
در افغانستان عید نوروز به عنوان یک جشن بزرگ باستانی با شکوه هر چه تمامتر برگزار میشود. در این کشور جشنهای نوروزی تقریباً دو هفته به طول میانجامد و مردم از چند روز قبل با برگزاری مراسم چهارشنبه سوری خود را برای عید آماده میکنند.
از رسومات جالب توجه و متفاوت مردم افغانستان در برگزاری سال نو میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- ما در ایران عمو نوروز داریم و در افغانستان معادل عمو نوروز، شخصی است به نام کامپیرک. کامپیرک مردی با ریشهای سپید بلند، لباسهای رنگارنگ، کلاه سنتی و تسبیحی در دست است که آمدن بهار را در کوچه و خیابانهای شهر با آواز و شادی نوید میدهد.
- مراسم پخت سمنک یا همان سمنوی خودمان در افغانستان نیز اجرا میشود. پخت سمنو معمولاً در یک شب خاص و با رسومات خاص انجام میشود. زنان برای پخت سمنو گرد هم میآیند و اشعار سنتی و محلی را زمزمه میکنند.
- افغانستانیها مانند ما ایرانیان، در شب سال نو حتماً سبزی چلو میپزند. علاوهبراین، کلوچههای خاصی به نام کلوچه نوروز در نانواییها و خانهها پخته میشود.
- هفت میوه یکی از خوراکیهای اصلی افغانستان است که در سفره نوروز حتماً حضور دارد. هفت میوه سالادی از ترکیب هفت میوه خشک است که با ادویهجات معطر مانند هل سرو میشود. در ترکیب هفت میوه از پسته، گردو، قیسی خشک، سنجد، کشمش، فندق و بادام کوهی استفاده میشود.
- در نخستین روز سال خورشیدی در افغانستان، جشن دهقانها برگزار میشود. از آنجایی که بسیاری از مردم افغانستان از راه کشاورزی امرار معاش میکنند، کشاورزی برای آنان از اهمیت زیادی برخوردار است. از این رو کشاورزان افغان در روز اول سال نو به شهرهای بزرگ میآیند و محصولات سال گذشتۀ خود را به نمایش میگذارند. این مراسم در کابل و شهرهای بزرگ انجام میشود و حتی شخصیتهای بلندپایه سیاسی نیز به تماشای این نمایش رنگارنگ و متنوع میآیند.
- جشن گل سرخ یکی از جشنهای روزهای آغازین سال است که به مناسبت روییدن گلهای سرخ در دامنه دشتهای اطراف شهر مزارشریف برگزار میشود. این مراسم با اجرای نمایش و آیینهای خاص، پوشیدن لباسهای سنتی و سازوآواز همراه است و مردم از سراسر افغانستان به تماشای آن میروند.
- بزکشان یا بزکشی یکی از مسابقات سنتی افغانستان است که در شهر کابل و ولایتهای شمالی افغانستان در ایام نوروز اجرا میشود.
- مردم افغانستان در ایام نوروز دو روز را به گردش در طبیعت اختصاص میدهند؛ آنها اولین چهارشنبه سال و روز سیزدهم فروردین را در دل طبیعت میگذرانند.
عکسی از نوروز در افغانستان
نوروز در تاجیکستان
تاجیکستان یکی از کشورهایی است که از دیرباز نوروز را به عنوان یک جشن ملی گرامی میداشتند. تاجیکها نوروز را نماد دوستی و زنده شدن طبیعت و جانداران میدانند و از آن با نام «خیدیر ایام» به معنای جشن بزرگ یاد میکنند.
در ادامه به برخی از آیینهای جشن نوروز در تاجیکستان که بهطور اختصاصی انجام میشود، اشاره میکنیم:
- مراسم گلگردانی یکی از رسومات نوروزی کشاورزان تاجیکستان است. در این مراسم به مناسبت زنده شدن طبیعت و فرا رسیدن فصل بهار، جوانان و نوجوانان هر روستا، به دشتها و درههای اطراف روستا میروند و با چیدن گلها و شکوفههایی که در طبیعت روییده، آنها را به روستا میآورند و اهالی روستای خود را از پایان زمستان و زندهشدن طبیعت آگاه میکنند.
- بلبل خوانی مراسمی است که در ادامۀ گلگردانی انجام میشود. گلگردانها گلهای چیدهشده را دستهدسته میکنند و کنار در ورودی خانههای شهر در خاک فرو میکنند. در همین حال نیز به خواندن اشعار شادیبخش میپردازند:
گل آوردم از اون پایان خبرت میکنم دهقان
بته غله به گلگردان بهار نو مبارک باد
گله زردک ثنا میگه ثنای مصطفی میگه
به هر پهلو خدا میگه بهار نو مبارک باد
- یکی از جالبترین رسومات تاجیکها پختن کلهپاچه در عید نوروز است. «باج» خوراکی است شامل کلهپاچۀ گوسفند که به همراه گندم پخته شده و در جمع خانواده میل میشود.
- مردم تاجیکستان در صبح روز عید نوروز، زمانی که خورشید در حال طلوع کردن است، دو جاروی سرخرنگ که در فصل پاییز از کوه جمعآوری کردهاند را در سمت راست در ورودی خانههای خود میگذارند و سپس همزمان با طلوع کامل خورشید، یک پارچه قرمزرنگ بر سردر خانه آویزان میکنند. چرا که باور دارند رنگ قرمز برایشان خیرونیکی و برکت به همراه خواهد داشت.
تصویری از نوروز در تاجیکستان
نوروز در ترکیه
اگر مشتاق هستید بدانید نوروز در کشورهای مختلف چگونه برگزار میشود، حتما باید از همسایه شمال غربی ایران، یعنی ترکیه هم برایتان بگوییم. نوروز در کشور ترکیه نیز همانند گرجستان، به صورت رسمی جشن گرفته نمیشود؛ بلکه این کردهای ترکیه هستند که نوروز را در این کشور زنده نگه داشتهاند. اساساً نوروز در میان کردها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و نسبت به حفظ آدابورسوم آن میکوشند.
جشنهای نوروز در شهر دیاربکر و بخشهای آناتولی شرقی که ساکنان آن بیشتر کردها هستند، با شکوه بیشتری برگزار میشود. کردها نوروز را در روزهای ۱۸ تا ۲۱ مارس جشن میگیرند و در این روزها بر قله کوه آتش روشن میکنند. روشنکردن آتش به نشانۀ شکست ضحاک (پادشاه ماردوش و ستمگر شاهنامه) توسط کاوه آهنگر انجام میشود.
از دیگر رسومات کردهای ترکیه در زمان فرارسیدن عید نوروز، حرکت دستهجمعی مردم محلههای گوناگون به سمت دشت و صحرا است. در این حرکت گروهی مردان و زنان با لباسهای شاد و رنگارنگ به سمت طبیعتِ در حال زندهشدن میروند و با آواز و پایکوبی در دل طبیعت، فرارسیدن بهار را جشن میگیرند. علاوهبراین، ترکیه تفریحات بهاری جذابی برای بچهها نیز دارد و یکی از بهترین کشورهای خارجی برای سفر با کودکان در نوروز است.
عکسی از نوروز در ترکیه
نوروز در آذربایجان
آذربایجان از آن دسته کشورهایی است که جشن نوروز را به عنوان یک جشن ملی به رسمیت شناخته و گرامی میدارد. تعطیلات رسمی عید نوروز در آذربایجان همانند کشورمان ایران، ۵ روز است و بد نیست بدانید که بعد از ایران که بزرگترین آیین نوروزی را دارد، آذربایجان باشکوهترین فستیوال نوروزی را به نمایش میگذارد.
آماده شدن برای نوروز در آذربایجان از یک ماه قبل آغاز میشود. در این فاصلۀ چهارهفتهای، مردم هر سهشنبه را به نشانه یکی از عناصر چهارگانه حیات (آب، باد، خاک و آتش) جشن میگیرند. در هر یک از این سهشنبهها، آتش برافروخته میشود و کودکان از روی آتش میپرند و شمعهای متعدد روشن میکنند.
در ماه آخر سال، هر چهارشنبه به یک عنصر اختصاص مییابد. چهارشنبه اول به آب، چهارشنبه دوم به آتش، چهارشنبه سوم به باد و چهارشنبه چهارم به خاک تعلق دارد. در چهارشنبه سوم، مردم به مزار درگذشتگان خود میروند و یاد آنها را گرامی میدارند. چهارشنبه چهارم مهمترین چهارشنبه است و رسومات خاصی در آذربایجان برای این روز وجود دارد. برای مثال سفره هفتسین را حتماً در این روز میچینند. همچنین باور دارند اگر دختران دمبخت در غروب این روز با یک شمع در برابر آینه بایستند، میتوانند همسر آیندهشان را ببینند. در غروب این چهارشنبه کودکان درب خانه همسایهها را میزنند و از آنها شکلات و شیرینی میگیرند.
یکی از اعتقادات جالب مردم آذربایجان این است که در روز اول نوروز نباید لامپهای خانه خاموش شود و حتی در شب نیز چراغها روشن میماند؛ چرا که تاریکشدن خانه نشانۀ بدیمنی است.
نوروز در کردستان عراق
در عراق نیز همانند ترکیه، این کردها هستند که نوروز را گرامی میدارند و به جشن و پایکوبی میپردازند. سنتهای برگزاری این جشن در میان کردهای عراق بسیار شبیه به کردهای ترکیه است و شامل آتشبازی و بردن مشعلهای آتشین به قلهها و تپهها، پریدن از روی آتش، دید و بازدید و خواندن آوازهای سنتی میشود.
نوروز در پاکستان
جشن نوروز که پاکستانیها آن را «عالمافروز» و روشنکنندۀ جهان میدانند، یکی از جشنهای مهم این کشور به شمار میآید. جشنهای نوروزی در ایالتهای مختلف پاکستان مانند ایالت بلوچستان، ایالت گلگیت، ایالت پنجاب و برخی ایالتهای دیگر با سنتهایی بسیار شبیه به سنتهای ایرانی برگزار میشود.
پاکستانیها نیز همانند ما ایرانیان، سنت خانهتکانی، آتشبازی و پریدن از روی آتش، دید و بازدید، رویاندن سبزه و حتی رنگکردن تخممرغ و هدیهدادن آن به یکدیگر را دارند. یکی از سنتهای خاص نوروز در پاکستان به ویژه شهر لاهور، «جشن بَسَنت» در ایام نوروز است. بسنت در زبان سانسکریت به معنای بهار بوده و مردم در این جشن با پوشیدن لباسهای نو و رنگارنگ به دشتها و مناطق طبیعی میروند و هزاران بادبادک رنگی را در هوا به اهتزاز درمیآورند.
در مناطق شیعهنشین کشور پاکستان مانند منطقه پاچنار، روز اول نوروز و آغاز سال جدید با مراسمی تحت عنوان «پرچمگشایی» همراه است. پاکستانیها در این مراسم با در دست داشتن پرچمهای کوچک و بزرگ به مکانهای زیارتی میروند و یک پرچم بزرگ را برای بزرگداشت مقام حضرت علی (ع) برافراشته میکنند.
عکسی از نوروز در پاکستان
نوروز در ازبکستان
در ازبکستان نوروز به عنوان یک جشن ملی، در روز ۲۱ مارس جشن گرفته میشود و این روز تعطیل رسمی است. البته به دلیل مسائل سیاسی و ممنوعیتهای ایجادشده برای برگزاری مراسمهای ملی، بسیاری از سنتهای دیرین نوروز مانند چهارشنبهسوری و سیزده بدر در این کشور از یاد رفته است.
از جمله رسومات نوروزی که همچنان در ازبکستان به قوت خود باقیست، پختن سمنو یا به قول ازبکها سومولک و همچنین رویاندن سبزه است.
عکسی از نوروز در ازبکستان
نوروز در ارمنستان
ارمنستان مانند گرجستان کشوری است که نوروز را به عنوان یک جشن ملی به رسمیت نمیشناسد. از این رو نوروز در این کشور به صورت گسترده جشن گرفته نمیشود. تنها کردها یا ایرانیان مقیم ارمنستان هستند که نوروز را گرامی میدارند. بنابراین میتوانید به جای سفر در نوروز، در دیگر روزهای بهاری با تور ارمنستان همراه شوید و نفسکشیدن در آبوهوای خوش این کشور آسیایی را به ریههای خود هدیه دهید.
نوروز در ترکمنستان
مردم ترکمنستان عید نوروز را به نشانه احیای آدابورسوم گذشتۀ خود جشن میگیرند و رسومات سنتی نوروز را اجرا میکنند. سنتهای مردم ترکمنستان به سنتهای ایرانی شباهت بسیار دارد. ازجملۀ آنها میتوان به نواختن ساز و آواز خواندن در دل طبیعت، پخت انواع شیرینیهای سنتی نوروزی، دید و بازدید، پخت سمنو، آذینبندی شهرها و همچنین برگزاری بازیهای سنتی در میدانهای اصلی شهر یا روستا اشاره کرد.
در ایام نوروز مسابقات مختلفی در ترکمنستان برگزار میشود که مسابقات اسبدوانی، کشتی، پرش برای گرفتن دستمال از بلندی، خروس جنگی، شاخ زنی میشها، شطرنج بازی، مهره بازی و تاب بازی از جمله آنها هستند.
نوروز در قزاقستان
قزاقستان مانند ترکمنستان و بسیاری از کشورهای دیگر که مدتی تحت سلطه شوروی قرار گرفتند، چندین و چند سال از سنتهای اصیل خود دور بود. تنها پس از سرنگونی شوروی بود که مردم این کشور توانستند پس از ۶۲ سال دوباره نوروز را به عنوان یک جشن ملی به رسمیت بشناسند و جشن بگیرند.
قزاقها نوروز را روزی میدانند که در آن خیر بر زمین فرود میآید، همه جا تازه میشود و شادمانی روی زمین گسترش مییابد. آنها پیش از سال نو حتماً خانهتکانی میکنند و معتقدند که این کار باعث میشود اهل خانه دچار بیماری و بدبختی نشوند. زمانی که شب سال نو فرا میرسد نیز دو عدد شمع در بالای خانه روشن کرده و آن را باعث خوشیمنی میدانند.
یکی از خوراکیهای خاص قزاقها در ایام نوروز، نوروز گوژه یا آش نوروز است که از 7 نوع ماده غذایی خاص تهیه میشود و پخت آن نشانه خداحافظی با زمستان است.
عکسی از نوروز در قزاقستان
نوروز در روسیه
نوروز در کشور روسیه از سوی اقوام تاتار جشن گرفته میشود. نماد نوروز در میان تاتارها، سبز شدن گندم است؛ به همین دلیل به رسم رویاندن سبزه با دانههای گندم اعتقاد دارند. به علاوه آنها غذای مخصوص نوروزی خود را که شبیه به سمنو است و سومالیاک نام دارد، با استفاده از جوانه گندم میپزند. تاتارها نیز سفره نوروزی با 7 عنصر پهن میکنند و در آن هفت خوراکی مختلف قرار میدهند. به علاوه گردش در طبیعت، سازوآوازهای محلی و پریدن از روی آتش در میان آنها مرسوم است. ازاینرو، سفر با تور روسیه در فصل بهار هم لذتی تکرارنشدنی دارد و خاطراتی بهیادماندنی را برایتان رقم میزند.
عکسی از نوروز در روسیه
نوروز در کشورهای مختلف از ایران باستان تا تاتارهای روسیه
عید نوروز در کشورهای مختلف آسیا بهعنوان یکی از کهنترین جشنها محسوب میشود و در بسیاری از اقوام و کشورهای منطقه بهویژه همسایگان ایران و کردهای خاورمیانه رواج دارد. این فستیوال ملی به باوری بسیاری از مردم این مناطق، جشنی برای آغاز بهار و نماد زندهشدن طبیعت و گسترش نور و روشنایی در جهان است. از این رو این عید باستانی در کشورهای مختلف با سنتهای کم و بیش مشابه جشن گرفته میشود.
اگر شما هم قصد دارید تعطیلات سال نو خورشیدی را در کشوری دیگر بگذرانید، میتوانید با خرید بلیط هواپیما سفر نوروزی خود را برنامهریزی کنید. همچنین میتوانید با تور خارجی به مقصد کشور موردنظرتان سفر کنید و نوروزی متفاوت، اما بهیادماندنی را جشن بگیرید.
شما جشن نوروز را چگونه جشن میگیرید؟ آیا تاکنون هنگام آغاز سال نو در کشور دیگری حضور داشته و تجربه متفاوتی از برگزاری نوروز را از نزدیک دیدهاید؟
سوالات متداول:
1. نوروز در چه کشورهایی برگزار میشود؟
عید نوروز در کشورهای مختلف آسیایی مانند تاجیکستان، افغانستان، پاکستان، ترکمنستان، قزاقستان، گرجستان، ارمنستان، کردستان عراق و… نیز مانند ایران برگزار میشود.
2. عید نوروز در چه ماهی است؟
آغاز عید نوروز در تقویم میلادی به صورت رسمی مصادف با ۲۱ مارس است.